Belki olaya ironik, alaycı yaklaştığımı düşüneceksiniz ama, cevabı hemen vereyim: çok zor. Evet, çeviri yapmanın ne kadar zor, ne kadar uğraş gerektiren, ne kadar emek isteyen ve güzel yapılmasının ne kadar sıkı çalışma ve iki dile ustalık seviyesinde hakimiyet gerektirdiğinin farkındayım.
Fakat her zaman da o kadar zor olmak zorunda değil yahu!
Örneğin, Captain America’nın Türkçe’ye Kaptan Amerika diye çevrilmesinin hiçbir açıklaması olamaz. “Captain” kelimesinin İngilizce’de iki anlamı vardır: birincisi tıpkı bizde olduğu gibi gemi kaptanı ünvanı, ikincisi de bizim “yüzbaşı” dediğimiz askeri rütbe. Şimdi diyeceksiniz ki, çok yakın kelimeler, nasıl karışmasının bir anlamı olamaz?
Kendinizi çevirmen yerine koyun. Meslek olarak bir çevirmen olduğunuza göre, en azından “captain” gibi basit bir kelimenin iki anlamını biliyor olmanız gerekir. Yani konuyla ilgili hiçbir fikriniz olmasa bile, elinizdeki ana karakterin isminin, ya “Kaptan Amerika” ya da “Yüzbaşı Amerika” olduğunu anlarsınız. Diyelim ki hayatınızda Captain America’yı da hiç duymadınız, yani Yüzbaşı Amerika ve Kaptan Amerika olasılıklarının ikisi de gözünüze mümkün gözüktü. E insan bir açıp filme, çizgi romana bakmaz mı bu adamın gemiyle, denizle, hadi olmadı uzay gemisiyle ilgisi var mı diye?
Hadi diyelim bakmadınız. Kapakta koskoca harflerle “Captain America”yı görünce, Yüzbaşı ihtimali aklınıza gelmedi, doğrudan, “Kaptan Amerika” diye çevirdiniz. E filmi izleyince, çizgi romanı okuyunca, “E ama bu adamın gemilerle, denizlerle bir alakası yok, niye kaptan ki bu?” diye düşünmez misiniz? En azından o zaman ikinci olasılığı değerlendirmez misiniz? Boru değil ki bu, ana karakterin ismi, yanlış yapma hakkı diye bir şeyin olmadığı bir durum.
Türkiye’de nasıl oluyorsa Kaptan Amerika çevirisi daha yaygın. Açıkçası son filmden artık süper kahramanların iyice yaygınlaştığı bir dönemde çıktığı için “Yüzbaşı Amerika” başlığını bekliyordum, fakat onlar da herhalde Türkiye’de öyle tanındığı için Kaptan Amerika ismini koyma yoluna gitmişler. Neyse, benim derdim Kaptan Amerika’ çevirisi değil, onu bakın Hıncal Uluç bile yazmış, buyursunlar.
Avengers filmi de Türkiye’de vizyona “Yenilmezler” ismiyle girecekmiş. Burada tabi Captain America –> Kaptan Amerika gibi bir çeviri hatası yok, filmi doğrudan farklı bir başlıkla piyasaya sürmeyi tercih etmişler. Açıkçası “Avengers” kelimesinin tam karşılığı “İntikamcılar” olduğu için bence mantıklı bir seçim, İntikamcılar çok kötü bir başlık bana kalırsa.
Ama yine de, “Yenilmezler”den iyi bir şey bulunamaz mıydı? Sabah kuşağında gösterilen, kalitesiz, ve sadece ismi kötü olduğu için bile izlenemeyecek bir filmi andırdı bana “Yenilmezler” ismi.
“Avengers Assemble!”ı da “Yetişin Yenilmezler!” falan diye çevirecekler herhalde…