Çizgi roman terminolojisinin büyük bir kısmı İngilizce olduğu için, belli kavramlar bazen kafa karışıklığı yaratabiliyor.
Daha da kötüsü, “çeviri” süreci her zaman kusursuz işleyen bir süreç değil – bazen çok benzer, yakın anlamlı kavramlar farklı dillere çevrildiklerinde anlamlarını kaybedebiliyor.
Single Issue ve One Shot kavramları buna güzel bir örnek. Bu kavramların her ikisi de Türkçeye rahatlıkla “tek sayı” olarak çevrilebilir. Ancak İngilizce kullanımlarına bakıldığında, ikisi arasında önemli bir fark var.
Single Issue
Single issue, aslında özel anlam taşıyan bir ifade değil. Basit bir çeviriyle, “tek bir çizgi roman sayısını” ifade ediyor. Bu günümüzde her şeyden çok yayın formatını anlatmak için kullanılan bir terim – “single issue” dediğinizde bahsettiğiniz beş sayılık bir cilt veya tüm hikayeyi bir arada sunan bir eser değil, seri kapsamındaki tek bir sayı oluyor.
Batman serisini düşündüğünüzde, Batman #1, Batman #2, Batman #3, Batman #4, hepsi birer “single issue”, yani tek sayı oluşturuyor.
One-Shot
One-Shot ifadesi ise biraz daha farklı. One-Shot, sadece tek sayı olarak yayımlanmış çizgi romanları ifade ediyor.
Örneğin, yukarıda The Mighty Thor: At the Gates of Valhalla çizgi romanının kapağı yer alıyor. Kapakta oldukça büyük bir şekilde “1” yazıyor – fakat buna karşın, bu serinin bir ikinci sayısı yok. Çünkü en başından beri, bu tek sayıda bitecek bir çizgi roman olarak planlanıyor.
Aslında çizgi roman jargonunda “one-shot”un tanımı da bu: Öncesi olmayan, sonrası planlanmayan, tek sayılık bir çizgi roman serisi.
One-Shot kavramını önemli yapan şey, bu tarz çizgi romanların çizgi roman piyasası içinde istisnai durumlar olması. Çizgi roman eserleri genellikle sürekli olarak yayımlanan, belli bir süre devam edecek seriler olarak planlanıyor. Yalnızca tek seferlik eserler olan “one-shot”lar ise bundan ayrılıyor.
One-Shot ve Single Issue Kavramları Arasındaki İlişki
İkisini birbiriyle karşılaştırmak gerekirse, şöyle bir örnek faydalı olabilir: “One Shot” olarak adlandırabileceğimiz tüm çizgi romanlar aynı zamanda “single issue” olarak da tanımlanabilir. Ancak “single issue” olarak tanımlayabileceğimiz tüm çizgi romanlar, “one-shot” olarak tanımlanamaz.
Kavramların Önemi
Bu kavramlar, özellikle internette çizgi roman tartışırken veya çizgi roman ödüllerini değerlendirirken önem kazanıyor.
Örneğin, yıllık bir çizgi roman ödülü için, “En İyi One-Shot” diye bir kategori yaratılıyorsa, bu ödülü “Batman #63” gibi bir sayıya vermek bir hata olur – çünkü Batman #63 bir one-shot değil, uzun soluklu bir serinin parçası.
Aksi durumda, “En İyi Tek Sayı” gibi bir kategoriden bahsediyorsak, buradaki ödülün Batman #63’e verilmesi ise yanlış olmaz – çünkü “En İyi Tek Sayı” kategorisi hem one-shot çizgi romanları, hem de seriler içindeki tek sayılık eserleri kapsar.
Bu tarz kavram kargaşalarının önüne geçmek için, çizgi roman ödülleri genellikle her iki kavramı da kapsayacak şekilde isimlendiriliyor. Örneğin, Eisner Ödülleri’nde kategorinin adı Best Single Issue / One-Shot olarak geçiyor.
Yanlış (?) – Alternatif Kullanımlar
Bu konuyla biraz daha detaylı olarak ilgilenenler için, internet genelinde karşılaşabileceğiniz bazı “yanlış” kullanımlara da değinmek istiyorum.
Önce burada “yanlış” kelimesini tırnak içinde kullanma sebebimi açıklayayım.
Bir noktadan sonra, özellikle hatalı kullanımlar giderek yaygınlaştığında, bunların “yanlış” olduğunu ifade etmek çok önemli olmaktan çıkıyor – zira bu kullanımlar da, artık “galat-ı meşhur” olarak yerleşmeye başlıyor. O yüzden, bunları belli ölçülerde “alternatif” kullanımlar olarak da görebilmeye başlıyoruz.
Özellikle forum sitelerinde gördüğüm yanlış kullanımlardan bir tanesi, herhangi bir ön okuma gerektirmeyen ve devamı bulunmayan ciltli çizgi romanların da one-shot olarak tanımlanması oluyor. Örneğin, şöyle bir tartışma ile karşılaşabiliyorsunuz:
Kullanıcı 1: Arkadaşlar merhaba, Daytripper’ı okumak istiyorum ama acaba bunun öncesinde veya sonrasında okumam gereken bir şey var mı?
Kullanıcı 2: Hayır yok, gönül rahatlığıyla okuyabilirsin, one-shot bir çizgi roman Daytripper.
Bu sadece Türkçe forumlarda karşılaştığımız bir durum değil, aşağıdaki ekran görüntüsünde gerçek bir örneği de görebilirsiniz.
Buradaki problem şu: Daytripper ve benzeri çizgi romanlar, her ne kadar cilt olarak alınıp tek seferde okunabilecek olsa da, gerçek anlamda “one-shot” tanımına uymuyorlar. Daytripper zamanında on iki sayı olarak yayımlanmış ve daha sonra cilt olarak bir araya getirilmiş bir eser.
Bu tanımı oluştururken, temele sayıları yerleştirmemizin mantıklı bir sebebi var.
Çizgi romanlarda o kadar fazla yayın formatı var ki, “one-shot”u genel olarak “tek ciltte okunabilecek çizgi romanlar” olarak tanımladığınızda, dünyadaki tüm çizgi romanların one-shot olma ihtimali gündeme geliyor.
Vision serisini ele alalım – Vision Marvel tarafından yayımlanmış on iki sayılık bir seri. Cilt olarak da altışar sayılık iki ciltte bir araya getiriliyor. Buraya kadar “one-shot”lık bir durum yok. Ancak tek cilt almak isteyenler için, tüm sayıları içeren şöyle bir edisyon da mevcut:
Dolayısıyla, eğer bu cildi satın alırsanız, bütün Vision serisini tek bir kitapta okuyabiliyorsunuz. Bu durumda, Vision da mı “one-shot” olarak tanımlanmalı?
Benzer bir durum, çok daha abartılı olarak, omnibus formatında toplanan eserler için de geçerli. Bu şekilde düşündüğünüzde, Infinity Gauntlet bile bir “one-shot” olarak değerlendirilebilir:
Bu tarz kavram karışıklıklarının önüne geçebilmek için, “one-shot” kavramının anlamını fasikül formatıyla sınırlamak daha mantıklı. Bununla birlikte, yukarıda da gördüğünüz gibi, internet genelinde kavramın zaman zaman böyle “alternatif” bir anlamla kullanıldığını da bilmekte fayda var.