Bugün akademik, ya da en azından ciddi olarak ele alınmaya başlayan bir olgu olarak çizgi romandan bahsedebiliyorsak, bunun için teşekkür edilmesi gereken sayılı insanlardan biri, daha önce iki bölüm halinde incelemesini yaptığımız Understanding Comics’in yazarı Scott McCloud’dur.
Scott McCloud, 1993 yılında yayınladığı Understanding Comics’ten sonra, çizgi roman teorisi üzerine kafa yormaya devam ediyor, ve Reinventing Comics adlı ikinci bir kitap hazırlıyor. Understanding Comics’de, çizgi romanları kendi içinde inceleyen, yani bir çizgi romanın nasıl “çalıştığını” anlamaya ve anlatmaya çalışan McCloud, ikinci kitabında ise çizgi romanın “dış dünyasına” yoğunlaşıyor: Çizgi roman endüstrisinin yaşadığı sıkıntılara, ve hayatta kalabilmek için, kendisini nasıl yeniden yaratmaya ihtiyaç duyduğunu açıklıyor.
Çizim ve anlatı tarzı, her iki kitapta da aynı. McCloud basit ve eğlenceli bir anlatımla, çizgi romanların nasıl ciddiye alınabilecek bir sanat dalı olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor – ama elbette, iki kitap arasında önemli farklar da var.
Birincisi, bu ikinci kitap, çizgi romanların daha çok saygı görebilmek, daha çok okunabilmek ve her şeyden önemlisi hayatta kalabilmek için yapması gerekenler konusunda, yer yer (McCloud’un kendisinin de kabul ettiği gibi) dogmatizme kaçacak kadar net tavsiyeler veren bir eser. Bu da, çizgi romanın tarihsel gelişimini ve konumunu daha ciddi irdelemeyi gerektiriyor. Bunun bir sonucu olarak da, McCloud’un kitabı harika bir “ABD’de çizgi roman tarihi” olarak da okunabiliyor – üstelik, bahsettiğim tarih öyle “DC Superman’i yarattı, süper kahramanlar geldi, sonra Marvel şunu şunu yaptı” gibi okumaya alışık olduğumuz bir tarih de değil – McCloud, konu üzerindeki eşsiz bilgi birikimiyle, Amerika’nın en yeraltı eserlerine kadar uzanan ciddi bir yelpazeyi konu alıyor.
Bu açıdan, Reinventing Comics çizgi roman bilgisini genişletmek isteyen herkesin mutlaka göz atması gereken bir eser.
Ana konuya dönecek olursak, yazar çizgi romanların bir sonraki yüzyıla girilirken (Reinventing Comics’in basım tarihi 2000) yaşaması gereken on iki “devrim”den söz ediyor, ve bu on iki devrimin analizi, kitabın temel konusunu oluşturuyor. Nedir bu “on iki devrim”?
1 – Edebiyat olarak çizgi roman
2 – Sanat olarak çizgi roman
3 – Yaratıcı Hakları
4 – Endüstrinin yenilenmesi
5 – Halkın önyargılarının kırılması
6 – Kurumsal önyargıların (üniversitelerde, hukuk içinde vs.) kırılması
7 – Cinsiyet Dengesi, kadınların çizgi roman yaratımında daha aktif rol oynaması
8 – Azınlıkların çizgi roman sanatına daha çok dahil olması
9 – Türlerin çeşitlendirilmesi, süper kahraman türünün dışına çıkılması
10 – Dijital üretim
11 – Dijital teslimat
12 – Dijital çizgi romanlar
Tıpkı Understanding Comics örneğinde olduğu gibi, bütün bu konulara tek bir yazıda yoğunlaşmak imkansız- bu da beni Reinventing Comics’i gerçek anlamda ele almak istediğim konuya, dijital çizgi romanlara getiriyor.
Yazarın kendisinin de kabul ettiği gibi, Reinventing Comics kesinlikle kusursuz bir kitap değil. İlk dokuz “devrim” kitabın yarısını oluştururken, “Dijital” çizgi romanlara yoğunlaşan son üç devrim kitabın geri kalanını tamamen kapsıyor. Bu açıdan, Reinventing Comics aslında belki de ayrı ayrı basılması gereken, birlikte pek iyi gitmeyen iki kitaptan oluşuyor – benim biraz yoğunlaşmak istediğim tarafı da, tahmin edebileceğiniz gibi, bu son üç madde.
McCloud, henüz 2000 yılında, internet ve bilgisayar hayatın merkezi noktaları haline gelmeden hemen önce, çizgi romanların geleceğinin internette yattığını, dijital üretim – teslimat ve dijital çizgi romanların, bu tür için olmazsa olmaz bir potansiyel taşıdığını oldukça kendinden emin bir şekilde savunuyor. Bu, günümüz koşullarında çok aşırı bir önerme değil, fakat McCloud’un bir dipnotta da belirttiği gibi, çizgi roman ABD’de ortalama kullanıcının internete 56k modemlerle bağlandığı bir dönemde yazılmış.
Bu konuda fazla detaya girmeye gerek yok, ama tarih, yanlış çıkan kehanetlerle dolu. McCloud belki bu açıdan çok sıradışı bir örnek değil – fakat kendisinin fikirleri, iddia ettiği tarihten sonra, on yıl boyunca, beklediği yönde gelişmeler olmadığı için tamamen yanlış çıkmış gibi gözüküyor – ve daha sonra, ancak 2010 yılında, iPad’in ortaya çıkışıyla, bir anda yeniden önem kazanıyor. Bir başka deyişle, McCloud’un kehanetleri, önce tamamen yanlış çıkıyor, fakat daha sonra, beklenmedik bir gelişme ile, tekrar önemli hale geliyor.
Dijital üretim ve teslimat konularını kitaptan okumanız mümkün – fazla detaya girmek istemiyorum. Ama şunu söyleyeyim, Scott McCloud’un, özellikle bağımsız sanatçılar için önerdiği internetten satış sistemi, bugün Apple’ın AppStore’da uyguladığı, Google’ın Play’de uyguladığı sisteme çok çok yakın bir öneri. Nasıl ki bu ortamlarda ücretli uygulamalar genellikle 0.99, 1.99, 2.99 dolar gibi ucuz fiyatlara satılıyorsa, McCloud da benzer bir “mikro ödeme” sisteminin çizgi roman sanatçıları için faydalı olacağını savunuyor.
Bu, McCloud’un argümanlarının nasıl önemini kaybedip, sonra tekrar önemli hale geldiğinin ideal bir örneği. Yakın gelecekte yaşanacak bir gelişme olarak sunulan bu ödeme sistemi, Reinventing Comics’in çıkışından on yıl sonrasına kadar hiçbir şekilde etkili olmuyor, ama iPad ve iPhone’ların beklenmedik ortaya çıkışı ile, bir anda dijital ortamın en kabul gören ödeme sistemi haline geliyor.
McCloud’un dijital çizgi romanlar için savunduğu içerik – format görüntüsü ise tamamen ayrı bir konu.
Bu yukarıda gördüğünüz örnek, ve tabi bunun belki yüzlerce varyasyonu, bir çizgi romandan beklediğimiz panel dağılımını gösteren bir görsel. Fakat bu panel varyasyonları, gerçekten çizgi romanları tanımlayan ve çizgi romanları çizgi roman yapan özellikler mi, yoksa bugüne kadar aşmak için bir alternatifimiz olmayan “sayfa” sınırlamalarını aşamadığımız için bağlı kaldığımız sınırlamalar mı?
McCloud, durumun ikincisi olduğuna, ve dijital ortamın sınırsızlığının, sayfaların limitasyonlarını kırıp, yazar ve çizerlerin gerçekten ihtiyaç duydukları panel mantıklarını oturtmalarına olanak sağlayacağını savunuyor. Gerektiği kadar “kaydırılabilen” ve sadece yazar – çizerin istediği sayıda panele olanak sağlayan “Infinite Canvas” – “Sınırsız Tuval” kavramı, McCloud’un dijitalleşen çizgi roman anlayışının merkezinde yer alıyor.
Scott McCloud’un kendisinin de dediği gibi, Reinventing Comics, Understanding Comics’e göre daha ciddi sıkıntıları olan bir kitap. Fakat, çizgi romandaki dijitalleşme trendini bu kadar önceden görebilmiş, hatta savunabilmiş olması, ve her şeye rağmen yazarın konu hakkında inanılmaz bir bilgi birikimine sahip, zeki bir tutumla yazıyor olması nedeniyle, yine de okunması gerekiyor. Ben – dijitalleşme konusu da dahil olmak üzere – kitapta savunulan her görüşe katılmıyorum, siz de katılmak zorunda değilsiniz, fakat çizgi roman konusundaki perspektifini genişletmek isteyen herkes için, Reinventing Comics mutlaka okuma listesinde yer almalı.
Yazının devamı için:
https://www.altevren.net/reinventing-comics-ii