Iron Man 3’de Mandarin’i Umursamamamın 5 Nedeni

Iron Man 3 filmi vizyona girip çıkalı uzun bir süre oldu. Bu yüzden, filmin gösterimi sona erdikten aylar sonra konuyla ilgili bir yazı yazıyor olmam ilginç gözükebilir. Bunu aslında bilinçli yapıyorum, çünkü vizyona bir Marvel filmi girdiği zaman, herkes bir anda en sağlam Marvel’cı, en sadık çizgi roman okuru kesilip, internetten yarım yamalak okuduğu bilgilerle, film eleştirmenliğine soyunuyor; gündemdeki filmler değişince de bir dahaki filme kadar çizgi roman’ın ç’si ile ilgilenmiyor.

Açıkçası bu tarz insanların yaptığı yorumlarla uğraşmak beni çok yorduğundan, bu yazıyı yazmak için film etrafındaki çılgınlık sona erene kadar beklemek istedim. Başka bir gezegende yaşıyorsanız ve Iron Man 3 filmini hala izlemediyseniz, yazının geri kalanının ciddi miktarda spoiler içerdiğini belirteyim.

Önce, bahsettiğim konuyu bir hatırlayalım. Bildiğiniz gibi, film vizyona girmeden önce, Iron Man 3 filminin “kötü karakterinin” Mandarin olacağını düşünüyorduk – fragmanlar ve oyuncuların listesi de, bu düşünceyi onaylar nitelikteydi. Filmin ilk sahnelerinde, gerçekten ABD topraklarına korkunç saldırılar düzenleyen ve Bin Ladin-vari tehdit mesajları yayınlayan bir Mandarin figürü mevcuttu – fakat filmin ilerleyen sahnelerinde, bu Mandarin’in yalnızca dikkat dağıtmak için kullanılan bir aktör olduğu, asıl kötü adamın, Aldrich Killian olduğu ortaya çıkıyordu.

Bu durum, yani “koskoca” Mandarin’in, yeteri kadar alkol, uyuşturucu ve seks ile kontrol edilebilen bir aktöre indirgenmiş olması; sadece izleyicileri şaşırtmak için kullanılan bir figür olarak kullanıldığı gerçeği, pek çok çizgi roman okurunu fazlasıyla rahatsız etti. Mandarin’in, Iron Man için bir Lex Luthor, bir Joker, bir Dr. Doom olduğu düşünülürse, bu durum kesinlikle şaşırtıcı değil. Fakat ben, Mandarin’in bu kullanımına verilen tepkileri açıkçası biraz aşırı buldum.

Dürüst konuşmak gerekirse, filmi ben çekiyor olsam, muhtemelen Mandarin’i çizgi romanlara daha sadık kalarak kurgulardım. Iron Man film serilerinde Tony Stark’ın her zaman kendisi ile aynı kategoriden (= bilim, teknoloji) insanlarla mücadele ediyor oluşu nedeniyle, gücünü daha mistik kaynaklardan alan bir karakter ile karşılaşmasının ilginç olabileceğini de hala düşünüyorum – ama bunlara karşın, Mandarin konusunda verilen tepkilerin, gerçek anlamda abartılı olduğunu düşünüyorum.

Filmin çıkışından bu yana gördüğüm yorumlardaki “terbiyesizlik”, “rezillik”, “ayıp,” “insanları aptal yerine koymak” gibi kelime ve lafların, aşağıda yazacağım beş sebeple birlikte düşünüldüğünde, biraz ağır kelimeler olduğunu, ve sadece ve sadece Mandarin olayı fos çıktı diye filmi sevmemenin, lüzumsuz bir tepki olduğunu düşünüyorum. “Sadece Mandarin” derken, filmin kurgusunu, twist’ini sevmemekten bahsetmiyorum, hoşuma gitmeyen tutum, “Mandarin’in yalan olduğunu gördüğüm andan sonra filmden nefret ettim!” şeklinde bir mantık.

Bana kalırsa, “Tamam, Mandarin’i böyle kullanmışlar, ama onun dışında film iyiydi,” veya “Tamam, Mandarin’i böyle kullanmışlar, ama onun dışında da filmin böyle böyle zaafları vardı,” şeklinde yorumlar yapabilmek, “Mandarin böyleyse film benim için bitmiştir!” gibi bir yorumdan daha objektif ve daha kayda değer bir eleştiri mantığı.

Yine de, biraz daha somut bilgilerle konuşayım, ve Iron Man 3’deki Mandarin “fiyaskosunun” beni neden bazı diğer “çizgi roman hayranları” kadar sinirlendirmediğini başlıkta da belirttiğim gibi beş maddeyle açıklayayım.

1 – Çizgi roman filmlerinin, çizgi romanlara sadık kalmadığını artık kabullenmek gerekiyor.

Çizgi roman filmleri aşağı yukarı on üç senedir fazlasıyla popüler – ve ister Fox’un elindeki X-Men serilerine bakın, ister Sony’nin Spider-Man’lerine bakın, ister Marvel’ın kendi stüdyosu altında çektiği Avengers ailesine bakın, isterseniz de DC’nin Batman ve Superman’lerine bakın – hiçbir film çizgi romanlarda olanlara tamamen sadık kalmıyor.

Tabi ki Mandarin durumunda olduğu gibi, bir karakterin “baş düşmanının” tamamen lüzumsuz bir adama indirgenmesi tarzında bir olayı ilk kez yaşıyoruz – ama yine de, “çizgi romanlarda olan şeylerin aynılarını filmlerde beklemek”, artık çok naif bir davranış. Bu yüzden, filmlere giderken olabildiğince “çizgi roman filmi” değil, çizgi romanlarda ortaya çıkan “süper kahramanların” filmini görmeye gittiğimizin bilincinde olup, hiçbir şeyin bildiğiniz gibi olmayabileceğini kabullenmek daha mantıklı.

Elbette bu tavsiyemi göz ardı edebilirsiniz, ama otuz filmden sonra bir anda çizgi romanlara aşırı sadık filmler göreceğinizi sanıyorsanız yanılıyorsunuz – hele hele çizgi roman şirketleri beyaz perdede bu alana özgü evrenler yaratmaya başlamışken.

2 – Hiç Mandarin’in yapılamadığı olasılığını düşündünüz mü?

AltEvren tabi ki temelinde “eleştiri” yatan bir site, bu yüzden, “Olm adamlardan iyi mi bileceksiniz lan?” şeklinde saçma sapan bir şey söyleyecek değilim – fakat bizim iyi ihtimalle bir iki hafta düşünüp beğenmediğimiz şeyler üzerine, yıllarca uğraşan insanların olduğu da unutulmamalı. Sizce, Iron Man filminde, rol üstlenen insanlar, Mandarin’i olduğu gibi kullanmayı düşünmemiş olabilirler mi?

Sizce, bu konsepti “harcarken”, ellerindeki malzeme ile daha iyisini yapamayacaklarını düşünmüş olabilirler mi?

Bence evet – ki elimizdeki somut kanıtlar da bunu doğrular nitelikte. Elinizde bir süper kahraman ve onun en azılı, en önemli düşmanı var, ve sizden bunun filmini çekmeniz isteniyor. İlk olarak, diğer karakterleri dahil etmeden, bu iki baş düşmanı karşı karşıya getirmeyi düşünmez misiniz? Eh, Kevin Feige ve Marvel Studios ekibi de tam olarak bunu yapmışlar – hem de Iron Man 3 için değil, Iron Man 1 için.

Feige’in açıklamalarına göre, Mandarin projenin başından beri Iron Man 1’in temel kötü adamı olarak kurgulanmış, ve çekimlerin başlamasından on hafta öncesine dek, yazılan tüm senaryo önerilerinde Mandarin asıl kötü adam olarak mevcutmuş- filmin asıl kötü adamı Obadiah Stane ise, Tony’yi satıp Mandarin ile ortaklık kuran ikinci bir figür olarak düşünülmüş. Fakat bir nedenden dolayı, Mandarin konseptini bir türlü tatmin edici bir şekilde kullanamamışlar, ve karakteri ilk filmde kullanmaktan vazgeçmişler.

Şunu anlamak gerekiyor: Bazı konseptler, çizgi roman içinde normal gözükmelerine karşın, filmlerde aynı kalitede sonuç vermeyebilir. On parmağında on yüzük ile dünyaya korku salan, dövüş sanatları ustası Çinli bir dahi fikri, çizgi romanlarda Iron Man için inandırıcı bir düşman olsa da, aynı şey filmlerde benzer kalitede olmayabilir – X-Men filmindeki “Yellow Spandex” muhabbetini hatırladınız mı?

3 – Mandarin karakteri, herkesin hoşuna gitmeyebilir.

Üstünde biraz düşündüğünüz zaman, Mandarin son derece oryantalist bir karakter. Hem fiziksel görünüşü, hem düşünce sistemi, hem de egzotik yapısı nedeniyle, Iron Man 3’ün yönetmeni Shane Black’in, “ırkçı bir karikatür” tanımını sonuna kadar hakediyor.

Durum böyleyken, tüm Asya piyasasını, ve ABD ile Kanada içindeki son derece kayda değer Asyalı nüfusu, bir karakter uğruna riske etmek ne kadar mantıklı? Elbette karakterin güncellenip, daha ılımlı bir hale getirilmesi mümkün, ama bunun nasıl alınganlık yaratabileceğini sanırım bizden iyi anlayabilecek bir toplum yoktur.

Türkler resmedilirken fes giydirildi diye sinirlenen bir grup olarak, sanırım Çin’i ve Uzak Doğu’yu tamamen ötekileştiren, şeytanlaştıran, kültürü ve kültürel birikimi tamamen yanlış anlayan bir karakterin, bu kadar ciddi bir kitle içinde nasıl değerlendirileceğini, daha ciddi eleştirmenlerin, filmi ne tür suçlamalarla karşılayacağını hayal edebiliriz.

4 – Mandarin karakteri, gerçekten harcanmaması gereken bir karakter mi?

Sözüm meclisten dışarı ama, ne zaman bu tarz konularla ilgili aşırı şiddetli, abartılı kelimelerle süslü yorumlar görsem, olayın gerçek bir “fikir belirtme”den çok, bir ortam içinde kabul görme, veya farklı gözükme, bildikleri ile gösteriş yapma vakası olduğunu düşünüyorum.

Eminim ki sinemada Mandarin’i bu şekilde görüp sinir krizleri geçiren arkadaşlarımız muhteşem çizgi roman okurları, Fox Kids’deki bütün Marvel çizgi filmlerini de ezberleyerek büyümüşler, ama sizden şu soruyu biraz düşünmenizi istiyorum: Bu Mandarin denen adam, neden bu kadar önemli? Kim bu Mandarin?

Eh, tabi ki o izlediğimiz çizgi filmleri hatırlar ve bir de bilgilerimizi Wikipedia’dan güncellersek, Mandarin Iron Man’in en büyük düşmanı! Batman için Joker neyse, Spider-Man için Green Goblin veya Doctor Octopus neyse, Fantastic Four için Dr. Doom ve Galactus neyse, Mandarin de Iron Man için o — mu?

Bir Google araması yapmadan, bana içinde Mandarin’in olduğu beş kaliteli hikaye söyleyebilir misiniz? Üç tane? Bir tane? Evet, Mandarin’in elbette fena olmayan hikayeleri var, ama gerçek anlamda çizgi roman klasiği sayılabilecek, Mandarin’i Marvel Evreni’nin vazgeçilmez karakterleri arasına sokabilecek, ismini Dr. Doom ve Joker gibi karakterlerle bir arada anmaya değer kılacak bir macera olduğunu açıkçası düşünmüyorum.

Peki ya karakter? Bana sorarsanız Mandarin’in bir karakter olarak da öyle çok güçlü olduğu söylenemez. Yukarıda verdiğim örneklerdeki  büyük kötü adam fikirlerini düşünürseniz, Mandarin’in karakterterizasyonunun da öyle fazla kayda değer bir noktası yok. Sürekli değişen bir orijin hikayesi, değişen güç unsurları, bir türlü vazgeçilmeyen egzotik bir dizayn da düşünüldüğünde, bence Mandarin pek de harcanması çizgi roman okurlarına hakaret olarak görülebilecek bir karakter değil.

Her karakterle ilgili benzer şeyler düşündüğümü, veya bir konsept olarak Mandarin’i dikkat çekici bulmadığımı düşünmeyin. Fantastic Four’un ikinci filmindeki Galactus fiyaskosu, bana sorarsanız bir karakterin nasıl “harcanabileceğinin” iyi bir örneğiydi – aynı şekilde, Mandarin’in de iyi şeyler yapılabilecek bir karakter olduğuna hala inanıyorum – ama gerçek şu ki, sadece “çok sağlam çizgi roman okurları” oldukları için, “çizgi romanlarda bir harika olan” Mandarin karkaterinin “harcanmasını” kendilerine bir hakaret olarak gören insanlar, bana inandırıcı gelmiyor.

Çünkü çeşitli diğer karakterlerle kıyasladığınızda, Mandarin çizgi romanlarda harika olan bir karakter, harcanamayacak bir hazine falan değil. Iron Man’in “baş düşmanı” olması da, Tony Stark’la çok ciddi bir bağlantısı olmasından, sağlam bir karakter olmasından, veya unutulmaz hikayelerde başrolde olduğundan değil, sadece Soğuk Savaş atmosferi içinde çıkan orijinal Iron Man çizgi romanları içinde, Çin kültürüne ait bir figür olarak çok sık gözükmesinden kaynaklanıyor.

5 – Farklı bir evren!

Yukarıda yazdıklarımın hiçbirisine katılmayabilir, veya hiçbirisinin Mandarin’in bu şekilde kullanılması için yeterli meşruiyeti sunmadığını söyleyebilirsiniz. Ama, bütün bu olayın, bu kadar kafaya takılmasına gerek olmadığını, bizleri sinirlendirmemesi gerektiğini kanıtlayabilecek, son bir önerim daha var.

Marvel’ın sinema evreni, kendi içinde, bir paralel evren.

Süper kahraman filmleri ilk çıkmaya başladığında, ben de tıpkı şu an kızdığım çizgi roman okurlarıyla aynı durumdaydım. Sinemaya gidince çizgi romanda gördüklerimden farklı bir şey görmek istemiyor, her şeyin orijinaline (Retcon ve farklı versiyonlarla dolup taşan bir evren mantığında bu ne kadar mümkünse) bağlı kalınarak aktarılmasını umuyor, ne zaman yanlış bir şey görsem, “Lan! Bu çizgi romanda böyle değildi!” diye aşırı tepki veriyordum.

Açıkçası, hala süper kahraman filmlerinin çizgi romanlardan aşırı bir şekilde kopması hoşuma gitmiyor. Fakat Marvel’ın sinema evreni konu olduğunda, bu değişiklikler neredeyse hiç canımı sıkmıyor – çünkü çizgi roman okurlarının muhtemelen herkesten iyi anlayacağı bir kavrama, paralel evren kavramına, son derece hakimim.

Mandarin, veya herhangi bir “çizgi romana sadık kalma” konusunda aşırı tepkileri anlamamamın bir sebebi de bu: Mandarin bizim okuduğumuz 616 Evreni’nde hala Mandarin, orada değişen bir şey yok – bunun paralel bir evren olduğunu, her paralel evrende olduğu gibi, burada da farklılıklar olduğunu kabullenmek, neden bu kadar zor?

Ultimate Evreni’nde Peter Parker’ın Mary Jane ve Gwen’le değil, Kitty Pryde ile ilişkisi olması sizi delirtiyor muydu? Marvel Zombies’de herkes zombi oldu diye hakaret dolu eleştiriler yazıyor muydunuz? Peki, Heroes Reborn’daki alternatif evrende, Mandarin’in Dr. Doom tarafından yaratılmış bir kukla olması, sizi bu kadar fazla rahatsız ediyor muydu?

O zaman, temel mantık olarak, Iron Man 3’de Mandarin’in bu şekilde kullanılması da, sizi sinirlendirmemeli. Evet, orijinali, “doğrusu” bu değil, ama aynı zamanda Jarvis de bir yapay zeka değil, Nick Fury siyahi değil, Ultron da Hank Pym tarafından yaratıldı – Marvel Cinematic Universe’ün, bir evren olduğunu, ve Marvel’ın çizgi roman evreninden farklı olduğunu anlamak, ve bunu kabul etmek, herkesten çok çizgi roman okurlarının anlayabileceği bir mantık. Üstelik, bu mantığı kafanızda oturtmak da, filmleri yanlışları tespit etmeye gitmiş birer müfettiş gibi değil, zaten tanıdığı ve sevdiği karakterleri, keyif almak için başka bir alanda görmeye gitmiş bir seyirci gibi izlemenizi sağlayabiliyor.