Ama, her konuda olduğu gibi, bu konuda da en tehlikelisi, kendi görüşünüzün, “mümkün olan tek görüş” olduğuna, herkesin sizinle aynı fikri paylaştığına inanmak. Bu yazıda, hem sizlere Stan Lee hakkında varolan farklı görüşleri göstermeye, hem de, bu görüşlerin nelerden kaynaklandığını, ne derece sağlıklı olduklarını ele almaya çalışacağız.
Kolaylık olması bakımından, Stan Lee hakkında pozitif görüşleri yeşil, negatif görüşleri kırmızı, nötr görüşleri ise mavi olarak belirtiyorum.
Görüş: “Stan Lee Marvel filmlerinde gözüken o yaşlı amca, ve bu filmlerde tüm karakterleri yarattığı için gözüküyor!”
Nereden / Kimden: Bu, tahmin edebileceğiniz gibi Marvel’ı filmlerden tanıyan kesimin sahip olduğu bir görüş – Stan Lee tüm Marvel filmlerinde gözüküyor, ve “Stan Lee kimdir? Neden tüm Marvel filmlerinde var?” şeklinde basit bir – iki Google araması, size bu bilgileri sunuyor. Bunun çok yüzeysel bir bakış açısı olduğunu düşünebilirsiniz – ama Marvel filmi izleyen kişi sayısının, Marvel çizgi romanı okuyan kişi sayısına oranını düşündüğünüzde, aslında Stan Lee konusunda ne kadar yaygın bir görüş olduğunu da hayal etmeniz mümkün.
Sağlıklı mı? – Elbette değil. Bu görüş, son derece yüzeysel bilgilere, son derece basit bir anlayışa dayanıyor, ama işi bu seviyede bilenlerin, zaten konuyla falza ilgilenmediğini düşünürseniz, yapacak çok da bir şey yok.
Görüş: “Stan Lee Spider-Man, Fantastic Four, X-Men, Daredevil, Iron Man, Hulk, Thor ve çok daha fazlasını yaratan, Marvel’ı Marvel yapan, Marvel Evreni’ni oluşturan, çizgi romanlarda devrim yapan, müthiş bir adam!”
Nereden / Kimden: Bu görüş, “geek”, ya da biraz daha spesifik olmak gerekirse, “fanboy geek” olarak adlandırabileceğimiz grubun sahip olduğu düşünce tarzı – Wikipedia’da Stan Lee makalesine baktığınızda Stan Lee tüm bu karakterlerin yaratıcısı olarak gözüküyor, pek çok Marvel çizgi romanı “Stan Lee presents…” lafıyla açılıyor, Stan Lee diğer tüm geek’ler tarafından tapılacak bir adam gibi görülüyor – ve, eh, bu durumda kendisi ancak ve ancak pozitif bir figür olabilir!
Sağlıklı mı? – Bu görüşü en iyi anlayabileceğiniz kaynaklardan birisi, son derece meşhur olan The Big Bang Theory dizisi ve bu dizinin Stan Lee’yi konuk ettiği bölüm – bu görüş tabi ki çok derin bir görüş değil, çünkü bilgi seviyesi olarak bir önceki görüşten bir tık ileride olsa da, aslında yaratı süreci, rol alan diğer isimler ve buzdağının su altında kalan daha pek çok kısmını içermiyor.
Görüş: “Stan Lee Spider-Man, Fantastic Four, X-Men, Daredevil, Iron Man, Hulk, Thor ve çok daha fazlasını yaratan, Marvel’ı Marvel yapan, Marvel Evreni’ni oluşturan, çizgi romanlarda devrim yapan, iğrenç bir adam!”
Nereden / Kimden: Evet – yanlış görmediniz. Bir önceki yorumla neredeyse kelimesi kelimesine aynı – fakat özellikle entelektüel çizgi roman okurları, daha doğrusu entelektüel çizgi romanları bu mecranın içinde var olmaları gereken tek tür olarak gören çizgi roman okurları, tıpatıp aynı sebeplerle Stan Lee’den nefret ediyor. Bunun kökü, çizgi romana negatif, ciddiye alınmayan imajını kazandıran temel unsurun süper kahraman çizgi romanları olmasından kaynaklanıyor, ve bu çizgi roman okurları, süper kahramanların yeniden doğuşunu sağlayan ve bütün sanat dalını asıl domine ettiği dönemi başlatan Stan Lee’den, bu nedenle hiç haz etmiyor.
Sağlıklı mı? – Her ne kadar Stan Lee’nin 1960’lardaki süper kahraman “rönesansı” içinde çok önemli bir yeri olduğunu inkar etmek pek gerçekçi gözükmese de, herhangi bir tarihi konuyu işlerken bireylerin önemini fazla abartmamak gerekiyor. 1930’lardan beri çizgi romanın gelişimine baktığınızda, “çizgi romanın bir sanat dalı olarak saygı görmemesi = Stan Lee” gibi bir sonuca varmak, epey abartılı bir çıkarım.
Görüş: “Elbette çizerlerin başarıda çok büyük payı var – fakat Stan Lee yine de çok çok iyi bir çizgi roman yazarı”
Nereden / Kimden: Bu, çizgi romanla ilk iki görüşe göre biraz daha fazla ilgilenen, ve dolayısıyla çizerlerin önemini göz ardı etmemeyi bilen – fakat yine de Stan Lee konusunda oldukça iyimser bir tavra sahip olanları hatırlatan bir görüş.
Sağlıklı mı? – Aşırı uçlardaki bazı görüşlere göre biraz daha ılıman bir görüş olduğu kesin – fakat bugün anladığımız anlamıyla “çizgi roman yazarlığı”, muhtemelen Stan Lee’yi çok da fazla kapsamayan bir mesele. Lee’nin yetenekli bir adam olduğu ortada – ama “çok iyi bir çizgi roman yazarı” olup olmadığı günlerce tartışılabilir.
Görüş: “Stan Lee, Jack Kirby ve Steve Ditko, Marvel’daki başarının arkasındaki üç önemli isim – fakat kimseyi diğerinden ön plana çıkarmamak gerekiyor. Hepsi başarıda %33.3 pay sahibi.
Nereden / Kimden: Bu, herkese saygı duyulması gerektiği fikrini destekleyen, ve bu üç adamın Marvel’ın başarısı için yaptıklarını -birbirleriyle karşılaştırmak yerine – bir arada ele alanların savunduğu bir görüş.
Sağlıklı mı? – Elbette yaklaşım açısından büyük ölçüde objektif ve sağlıklı bir bakış açısı olsa da, bu yazarların pek çok alanda, pek çok farklı şekillerde çalıştığının unutulmaması gerekiyor. Hepsi başarıda eşit derecede pay sahibi de, mesela Stan Lee yaratım açısından da %33.3 pay sahibi mi? Toplum içine çıkmayan Ditko, Stan Lee’nin tanıtım için üstlendiği rolde de hak iddia edebilir mi? Her ne kadar pek çok görüşe göre sağlıklı bir yaklaşım olsa da, bu görüş de ortada üçe bölünebilecek “tek bir pasta” olduğu gibi yanlış bir çıkarıma dayanıyor.
Görüş: Stan Lee kendisi hiçbir şey üretmeyen, sadece Jack Kirby ve Steve Ditko gibi çizerlerin ürettiklerinin üzerinden prim yapan bir adamdı. Kariyeri boyunca onların emeklerini çalıp, bu çizerlerin başarısı sayesinde zengin oldu!
Nereden / Kimden: Kirby ve Ditko’nun yaratım sürecindeki rollerinin Lee’den fazla olduğu konusunda haklılık payı olsa da, bu görüş büyük ölçüde Lee’nin çizgi romanlarını nasıl yazdığı konusunda belli başlı bilgileri öğrenip, bu bilgileri biraz fazla heyecanla savunmaya dayanıyor.
Sağlıklı mı? – Nasıl ki Stan Lee’yi ilahlaştıran görüş – elbette – fazla agresifse, tam zıttı yönde olmasına rağmen, bu görüş de öyle. Stan Lee’nin pek çok konuda Kirby ve Ditko’nun “hakkını yediği” iddia edilebilir, ama bu onun bir parazit olduğu anlamına da gelmemeli.
Görüş: Stan Lee Marvel şirketinin reklam yüzüydü. Evet, tanıtım ve reklam açısından önemli rol oynuyordu, ama sonuç olarak bir şey üretmiyordu. Yine de, onsuz Marvel bugünlere gelemezdi.
Nereden / Kimden: Bir öncekinden daha ılıman olsa da, bu görüş de Stan Lee hakkında yazılıp çizilenleri okuyup, biraz aceleci bir çıkarıma varmayı gerektiriyor.
Sağlıklı mı? – İddia edilen şeyin doğru olabileceğine şüphe yok – Stan Lee üretim aşamasında Kirby ve Ditko’ya göre daha arka plandaydı ve asıl önemi tanıtım konusundaydı, fakat yine de bu kadar net bir sonuca varmak, onun “hiçbir şey üretmediğini” varsaymak da çok doğru değil. Özellikle “üretim” ile kastedilen karakter fikirleri bulmaksa, bu daha da riskli bir cümle haline geliyor.
*
Bu yazının amacı, elbette Stan Lee hakkında dünyadaki her görüşü listelemek, veya Stan Lee hakkında herkesin sahip olması gereken tek bir görüş önermek değil. Fakat, buradaki görüşlerin bilincinde olmak, kendi görüşünüzün “tek” bakış açısı olmadığını anlamak, farklı insanların, farklı nedenlerle, Lee’ye farklı yaklaşımlar içinde olabileceğini görmek açısından önemli.
“Bütün bu görüşleri sıraladın, eksikliklerini de gösterdin, yok mu kardeşim bu işin doğrusu?” diyebilirsiniz. Benim şahsi görüşüm, bu durumda “fikir” sahibi olmaktansa, olabildiğince çok “bilgi” sahibi olmanın daha objektif ve daha doğru bir bakış açısı olacağı yönünde.
Bu konuda Stan Lee özel dosyamızın geri kalanı sizin için faydalı olabilir: